Çinli yetkililerin bölgedeki tüm gözaltı merkezlerinin kapatıldığına dair iddialarına rağmen, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin (XUAR) yerel yetkilileri Kaşgar kentindeki en büyük toplama kamplarından birinin, ayrıca şehrin havalimanındaki ve komşu ilçedeki kampların, faaliyete devam ettiğini bildirdi.
Asya’daki yerel kaynaklara dayanarak yayın yapan Radio Free Asia’nın (RFA) haberine göre XUAR’daki Çin makamlarının, geniş bir kamp ağı kurduğu ve Nisan 2017’den bu yana 1,8 milyon Uygur ve diğer Müslüman azınlığı bu kamplarda tuttuğuna inanılıyor.
Ekim 2018’den beri Pekin, bu kampların varlığını kabul ediyor. Pekin burada kalanların “kendi iradeleri dışında ve çok kötü koşullarda, insanlık dışı muamelelere ve beyin yıkama politikasına maruz kalarak tutulduğunun” tespit edilmesine rağmen, bu kampların varlığını gönüllü “meslek merkezleri” olarak tanımlıyor.
Temmuz 2019’da düzenlenen bir basın toplantısında, XUAR Başkanı Shohret Zakir gazetecilere verdiği demeçte, sözde “mesleki eğitim merkezlerinden” gelenlerin yüzde 90’ından fazlasının “eğitimden” mezun olduğunu ve işe yerleştirildiğini söyledi. Çinli yetkililer daha sonraki açıklamalarda tüm “merkezlerin” kapatıldığını iddia etti.
ZİHİNLERİ TERÖRİZMLE İŞGAL EDİLMİŞ NİTELENDİRMESİ
31 Ağustos 2020’de Paris’te konuşan Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Avrupa’nın Doğu Türkistan’daki hak ihlalleri konusundaki endişelerini reddederek, kamplara gönderilenlerin hepsinin salıverildiği ve işe yerleştirildiği iddiasını tekrarladı.
Fransa’daki Fransız Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’ndeki konferana katılan Yi, “Eğitim ve öğretim programındaki tüm kursiyerlerin hakları, ‘zihinleri terörizm ve aşırılık tarafından işgal edilmiş olsa da’ tamamen garanti altına alınmıştır.” dedi. Birçok yayın organında yer alan demecinde Yi, Sincan’daki ve Hong Kong’daki kampları savundu. Yi Sincan’daki kampların kapandığını “Şimdi hepsi mezun oldu, eğitim ve öğretim merkezinde artık kimse yok. Hepsi iş buldu.” diyerek duyurdu.
BÖLGEDEKİ UYGURLAR KAMPLARIN AÇIK OLDUĞUNU SÖYLÜYOR
Ancak RFA, kısa süre önce, 500.000 kişilik bir ticaret merkezi şehri olan Kaşgar (Çin, Kashi) şehrinden ve Kaşgar vilayetinin Makit (Maigaiti) ilçesinden iki kadrolu Uygur ile görüştü ve bölgedeki kampların hâlâ faaliyette olduğu bilgisine ulaştı. İsimlerinin verilmesini istemeyen Uygurlar, Çin’in açıklamalarını tamamen reddederek, binlerce insanın hâlâ zorla bu kamplarda tutulduğunu belirtti.
Kaşgar şehrinin Doletbagh köyünden bir Uygur, telefon görüşmesi ile bilgi vererek, şehrin en büyük toplama kamplarından biri olan “Yanbulak Okulu” nun aktif olduğunu söyledi. Yakın zamanda oraya gittiğini belirten Uygur, yargı alanındaki tutuklularla bir tesisin içindeki bir ekrandan video aracılığıyla görüştüğünü söyledi.
İsminin açıklanmaması şartıyla konuşan şahıs, “Evet, onlarla görüşmeye gittim – Yanbulak’talar.” dedi.
“Gittiğimiz bina üç katlıydı. Bir kapıdan girdik… Bir sürü bina vardı, 10’lu veya 20’li katlar şeklinde.”
Gözaltı alanına girmesine izin verilmediğini, bu nedenle tutukluların orada ne yaptığını izleyemediğini söyleyen Uygur şahıs, ancak kendi köyünün sakinlerinin “üniforma giydiklerini” ve Mandarin Çincesi öğrenmeye zorlandıklarını gördüğünü söyledi. Kampta binlerce “öğrenci” olduğunu tahmin ettiğini belirten şahıs, ancak kesin rakamlar veremeyeceğini söyledi.
Halk arasında “Havaalanı Kampı” olarak anılan Kaşgar havaalanı yakınında bulunan bir kampın da hâlâ faaliyette olduğunu doğruladı.
Yanbulaq Okulu’ndan daha küçük olan söz konusu havaalanı tesisine kendisinin gitmediğini belirten Uygur, Doletbagh sakinlerinden birinin Yanbulak’ta yaklaşık beş ay geçirdikten sonra oraya götürüldüğünü bildiğini söyledi.
Daha önceki araştırmalarda, Kaşgar havaalanı kampında tutulanların bir yandan zorunlu bir Mandarin programına tabii tutulduğunu buna ek olarak da kampın içinde bulunan bir fabrika ve atölyelerde çalışmaya zorlandıklarını ortaya çıkarmıştı.
TÜMENTAL KAMPI DA AÇIK
Makit ilçesinin Tümental ilçesindeki bir köyden bir başka Uygur da kendi ilçesinin kampının hâlâ faaliyette olduğunu ve kampı oluşturan 20 kadar binada “eğitim gören” 2.000 kadar tutuklu olduğunu söyledi. “Kamp hâlâ orada. Biz buna Tümental Merkezi diyoruz,” diyen kadın Uygur, “İlçe yönetimiyle aynı yerde, bir duvarı paylaşıyorlar.” şeklinde konuştu.
İsmi verilemeyen kadın araştırmasına göre, ilçesinden en az bir kişinin burda tutulduğunu, ancak daha çok Tümental dışından insanların oraya getirildiğini söyledi.
Kadın, “Ben de orada (iş için) bir noktada yaklaşık iki ay kaldım” diye ekledi.
Kadın, kampta denetleyici bir rolde çalışan Uygur bir adamın telefon numarasını verdi, ancak RFA tarafından tekrarlanan aramalar cevapsız kaldı.
REDDEDİLEN İDDİALAR: Yurtdışında yaşayan Uygurlardan bazıları hâlâ düzinelerce kayıp akrabası olduğunu bildirerek, hükûmetin kampların kapatıldığı ve kamplardakilerin serbest bırakıldığı şeklindeki açıklamalarına inanmıyor. Uygur diasporasındaki aktivistler yakın zamanda, aile üyelerinin kamptan salıverildiğine dair hiçbir kanıt görmedikleri gerçeğine dikkat çekmek için #StillNoInfo hashtag’ine dayalı bir kampanya başlattı.
REDDEDİLEN İDDİALAR
Washington’da yaşayan bir siyasi analist ve Uygur Amerikan Derneği (UAA) eski başkanı Ilshat Hassan, Çin’in kamp sisteminin kapatılmasıyla ilgili iddialarını “düpedüz yalan” olarak nitelendirerek, kampların sayısının son zamanlarda azalmış olabileceğini ancak mevcut kampların alanlarının büyütüldüğünü söyledi. Kampların yönetiminin daha sistematik ve standart hale geldiğini ekledi. Hassan, “Çin hükûmetinin Doğu Türkistan’daki kampları açmasının üzerinden üç yıldan fazla zaman geçti” dedi.
“2017’de açıldı. Ancak Çin, bu kamplarda tuttuğu Uygurları ve Kazakları serbest bırakmadı. Aksine, geçen iki ila üç yılı birçok türde daha sistematik, mükemmel ve gizli kamplar inşa etmek için kullandılar.
Kaşgar’daki kampların devam eden operasyonlarına ilişkin raporlar, Buzzfeed’in 2017’den bu yana XUAR’da inşa edilen 268 yapıyı tanımlamak için uydu görüntülerini kullandığını söylemesinden bir hafta sonra geldi. Buzzfeed “güçlendirilmiş gözaltı binalarının ayırt edici özelliklerini” bölgedeki neredeyse her ilçede gördüklerini söyledi.
Uzmanlar, Çin’in, gözaltı kamplarında tutulan Uygurları hapse mahkûm ederek bu gözaltılara yasal dayanak sağladığını belirtiyor.
