Öncelikle konuyu günümüz biliminin nasıl ele aldığını inceleyebiliriz. Sünnette yarıncılık olarak tabir edilen bu durumun ismi Latince’den psikolojiye kazandırılmış, sonra da dilimize çevrilmiş: Prokrastinasyon, yani kelime manası ile yarına ertelemek.[1] Peki bu hastalık derecesine kadar gidebilen rahatsızlık verici durum psikoloji tarafından nasıl tanımlanıyor? Öncelikle rahat bir nefes alabiliriz, çünkü insan erteler! Bu bizim fıtratımızın bir parçası, daha doğrusu yatkınlığı. Üniversite öğrencileri arasında yapılan bir araştırmada geciktirme davranışını hiç tanımayan öğrenci oranının sadece yüzde 2 olduğu saptanmış.[2] Bu noktada geciktirme huyunun kesinlikle tembellikle eş anlamlı olmadığını hatırlatmakta fayda var.
GECİKTİREN İNSAN PROFİLİ
Geciktiren insan profili genelde tembel bir şekilde yatıp dinlemek yerine yapması gereken şey yerine daha az acil olan başka şeylere çaba sarf eden kişi. Örneğin postaya verilmesi gereken bir evrağı vermek yerine gidilen alışveriş, yapılması gereken ödev yerine toplanmaya başlayan oda, çalışılması gereken anda gerçekleştirilen hobi gibi. Örnekleri ne kadar çoğaltırsak çoğaltalım, hepsinin ortak noktası ise yanında getirdiği vicdan azabı. Bu noktada uzak durduğumuz iş ile uzak durmak istediğimiz sonuçlar arasındaki dengeyi ne kadar iyi sağlarsak o kadar sağlıklı bir davranış geliştirmiş oluyoruz.
GECİKTİRME DAVRANIŞI ARAŞTIRMA KONUSU
Geciktirme davranışının sebepleri bilim insanları tarafından hâlâ araştırılan bir mevzu. Fakat Ruhr Üniversitesi Bochum’da biopsikologlar tarafından 264 denek üzerinde yapılan bir araştırmaya göre geciktirme davranışına, hatta hastalığına yatkınlığın sebebi diğer insanlara oranla daha büyük bir amigdalaya sahip olmak olabilir. Amigdala beynimizin duyguları yöneten kısmı. Ayrıca ne kadar korkak olduğumuzu ya da duygusal bağlantıları; neyi ceza veya ödülle eşleştirdiğimizi belirleyen organ. Beynin başka bir davranış belirleyici kısmı ise geciktirmeye daha meyilli olan insanlarda daha ufak olarak saptanmış.[3] Ayrıca yetiştirilme tarzı ve psikolojik rahatsızlıklar gibi iç ve dış etkenlerin de geciktirme davranışına, hatta kimi zaman hastalığına yol açtığını söylemek mümkün.[4]
Aile Mutlu Ya Da Mutsuz Olmak Bizim Tercihimiz GECİKTİRME İNSANI MUTSUZ EDİYOR
Geciktirmenin en büyük etkisi ise insanları mutsuz etmesi. Geciktirme anındaki kötü his, getirdiği negatif sonuçlar ve üstelik çevremizdeki insanların bize karşı sarsılan güveni; geciktirme davranışının bedeli hayli ağır bir tutum olduğunu ortaya koyuyor.
Peki geciktirmemek için neler yapabiliriz? Eğer çok ağır bir prokrastinasyon rahatsızlığı geçiriyorsak, ki muhtemelen depresyon eşliğinde gerçekleşecektir, bunun ciddi bir rahatsızlık olduğunun farkına varmamız gerekir. Nasıl ki kolumuz kırıldığında ortopediye, çocuğumuz hasta olduğunda çocuk doktoruna gidiyorsak, bu durumda da muhakkak profesyonel yardım almamız gerektiği aşikâr. Fakat daha hafif, kontrol edilebilir durumlarda uygulanabilecek birçok metot var.
NE YAPILABİLİR?
Geciktirme davranışına karşı uygulanabilecek yöntemlerin birkaçını şu şekilde sıralayabiliriz:
Önceliklerinizi Belirleyin!
- Yapmanız gerekenleri önem göresine göre sıralayın. Ve bir liste hazırlayın.
- Ne çok önemli ne değil? İşlerinizi bu sıraya göre halletmeye çalışın.
- Başardıklarınızı listenizde görünür bir şekilde karalayın. Listenin görünür bir şekilde kısalması iyi hissetmenizi sağlayacaktır.
Görevlerinizi detaylı bir şekilde planlayın!
- Neyi, nerde, ne zaman, nasıl yapmam gerekiyor? Sorularının cevaplarını not alın.
- Bu görevi yerine getirmeniz için gereken bir şey var mı?
İş temponuzu kayda alın!
- Yaptığınız iş esnasında kendinizi gözlemleyin. Neye ne kadar vakit harcadınız? Ne kadar dikkatiniz dağıldı? Ne kadar ara verdiniz?
Konsantrenizi bozan şeyleri uzak tutmaya çalışın!
- Telefonunuzu kapatabilir, yemeğinizi önden hazırlayabilir ya da sevdiklerinize vakte ihtiyacınız olduğunu öncesinde söyleyebilirsiniz.
- İpin ucunu kaçırdığınızda o noktaya geri dönmeniz 30 dakikaya kadar sürebilir.
Büyük hedefleri küçük hedeflere bölün!
- Büyük bir görevi ufak adımlara bölün. Bu sayede başlama korkusunu yenebilir, en zor adım olan ilk adımı daha rahat atabilirsiniz.
Her zaman, ama her zaman düşündüğünüzden daha uzun sürecek!
- Bir işin ne kadar uzun süreceğini düşünün ve onun iki katı kadar vakit ayırın. İnsan kendi kapasitesini olduğundan fazla görmekte uzman bir varlık.
- Hazırladığınız yapılacaklar listesinin yarısını silerek başlayın. Her şeyi aynı anda bitirmeniz imkânsız. Bu başarı hissi oluşturacak, motivenizi artıracaktır.
Çalışma-Zamanı-Azaltma Metodu
- Önceden belirlediğiniz çalışma vaktini aşmamaya çalışın, uzatmayın. Bu daha efektif çalışmanızı sağlayacaktır.
Neden geciktirdiğinizi sorgulayın!
- Gerçek nedeninizi bulmaya ve sorunun temelini çözmeye çalışın. Geciktirmenize neden olan şey ne? Stres, alışkanlık, negatif duygular vs. Bu istenmeyen kaynakları çözümlemeye çalışın.
Ritüel- Metodu
- Yapmak istediğiniz şeyden 15 dakika öncesine saatinizi kurun ve her zaman düzenli bir şekilde yapacağınız bir ritüelle kendinizi hazırlayın.
Dakik başlayın!
- Planladığınız zamanda başlayın. Kaybettiğiniz her dakika yapmak istediğiniz işi sizden uzaklaştıracaktır, hatta yapma ihtimaliniz üç gün sonra yüzde 1’e kadar düşer.
Bilim insanlarının bulduğu çözümleri incelediğimizde, insan fıtratını yaratan yüce Allah’ın bize verdiği namaz ve ibadet nimetinin kıymetini çok daha iyi bir şekilde anlayabiliriz. Konu birden nasıl buraya geldi diye düşünebilirsiniz. Fakat “Geciktirenler helak oldu.”[6] diyen rahmet Peygamberinin sadece sorun sunup çözüm sunmadan bırakmayacağı da aşikâr sanırım.
Yazarlar Müslüman: İyi İnsan GECİKTİRME “HASTALIĞINA” NAMAZ TEDAVİSİ
Prokrastinasyon rahatsızlığının tedavisinde kullanılan en önemli metotlar, dakik başlama ve belirli bir zaman içerisinde bitirilmesi gereken davranış olarak uygulanıyor. İşte tam bu nokta da bu derdin devası olarak da namaz çıkıyor karşımıza; belirli vakitte gerçekleştirilmesi gereken en önemli davranış; dakik başlanıp bitirilmesi gereken davranış örneği olarak da oruç ibadetini alabiliriz örneğin, ya da bir işe başlamadan yapılması gereken ritüel metoduna abdest ve besmele olarak da bakabiliriz.
“İnsan niçin erteler?” sorusunu belki de “insandır, erteler…” şeklinde yanıtlayabiliriz, fakat derdin devasının baştan beri önümüze serildiğinin bilincinde olarak. İbadetler denen hediye sepetinin içindeki hikmetler bilim ve ilim ile önümüze dökülüyor insanlık yol aldıkça. İlk bakışta farkında olmasak da.
[1] Sadykova, Y. D. (2016). İş Güvencesizliği İle İşyeri Prokrastinasyonu . Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 12, Sayı 30.
[2] Hentsch, A.-K. (2020, 11 3). Prokrastination: Wann Aufschieben krankhaft wird.
[3] Splett, B. (2019, 7 19). Macher oder Aufschieber? Es liegt am Gehirn!
[4] Neudecker, S. (2006, 04 14). Psychologie des Aufschiebens Morgen. Versprochen!
[5] Gesundheitsmagazin, A. (2021, 04 29). Prokrastination: 15 Tipps gegen das ständige Aufschieben.
[6] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I/139.
