Bilindiği gibi namazın şart ve rükünleri vardır. Bunlardan normal şartlarda biri dahi bulunmazsa namaz fasit ve batıl olur. Namaza hazırlık kabilinden olan farzlara, namazın şartları denir. Bunlar hadesten taharet, necasetten taharet, setri avret, istikbali kıble, vakit ve niyettir. Namazı oluşturan farzlara ise namazın rükünleri denir. Bunlar iftitah tekbiri, kıyam, kıraat, rükû, sücud ve ka’dei ahirede (son oturuşta) “et-Tahiyyatu” duasını okuyacak kadar oturmaktır.
Vasıta içinde kılınacak namazlarda bu şart ve rükünlerden bazıları bulunamayacaktır. Örneğin, kıbleye yönelmek, kıyamda durmak, rükû ve secde yapmak gibi farzların tam olarak yapılamaması gibi. Normal şartlarda bunlardan bir tanesi eksik olsa namaz olmamış olur. Bütün bunlara rağmen bilhassa nafile namazların Peygamber Efendimiz (a.s.) tarafından binek üzerinde ima ile kılındığına dair rivayetler vardır ve uzun misafirlik seyahatlerinde caiz olduğuna dair fukahânın ittifakı söz konusudur. Bize ulaşmış olan rivayetlerden biri şöyledir: “Resûlullah (s.a.v.), nafile namaz kılarken, hangi istikamete dönerse dönsün bineği üzerinde namaz kılardı. Farz namaz kılmak istediğinde ise bineğinden iner ve kıbleye dönerek namazını kılardı.”[1]
Vasıta içinde namaz kılmaya cevaz noktasında sefer müddetindeki uzun yolculuk sırasında ittifak var. Şafiiler ve Hanbeliler kısa mesafe yolculuklarında da binit üzerinde ve ima ile nafile namazların kılınabileceği kanaatindedirler. Ancak Hanefiler ve Malikiler buna cevaz vermezler.
Hanefi ve Malikilere göre, vasıtanın kıbleye doğru hareketi şart değildir. Şafii ve Hanbelilere göre ise imkân varsa vasıta dururken iftitah tekbirini kıbleye doğru almak gerekir. Ama bu mümkün değilse kıbleye yönelmek gerekmez.
Gemide Seyahatinde Namaz
Bu mezhep imamlarına göre normal bir sefer hâlinde binek üzerinde farz namaz sahih olmaz. Çünkü namazın şart ve rükünleri tam manasıyla yerine getirilemez. Şayet bir gemide namaz kılınacaksa gemi ayakta durmaya ve kıbleye yönelmede daha rahat olduğu için ima ile namaz kılınmaz. Gemi ne zaman kıbleden sapacak olsa kıbleye yönelme imkânı vardır.
[1] Buhârî, Salat, 31.
