Bir kişinin sahibi olduğu şeyler menkul ve gayrimenkul varlıklarıdır. Bunlara mal denir. Mal tabiri önceleri altın ve gümüş için kullanılırdı. Daha sonra kapsamı genişledi. Nakit para, menkul ve gayrimenkul mallardan maddi bir kıymete sahip her şey bu tabirin şümulüne dahil oldu.^[1]

MALI KORUMA HAKKI

Bir İslam hukuku terimi olarak mal, ihtiyaç için biriktirilen ve normal olarak yararlanılabilecek her şey demektir. İmam Şafiî malı şöyle tarif eder: “Mal denilince akla az da olsa bir ticari değeri olup, telef edenin tazmin etmek zorunda kalacağı ve insanların normal olarak sokağa atmadıkları para gibi şeylerdir.”^[2] İslam dini mal sahibinin malını koruma hakkının olduğunu beyan etmiştir.

Malın korunması, israftan sakınılması, zekâtın verilmesi, hırsızlığa karşı gerekli tedbirlerin alınması ve gasp etmek isteyene karşı kuvvet kullanarak savunulması şeklinde cereyan eder.

Yazarlar | 7 Ekim 2020 Kul Hakkına Duyarlılık Göstermek 7 Ekim 2020

İZİN ALMADAN KULLANILAN EŞYA KUL HAKKI GEREKTİRİR

Mal sayılan ve bir değer sıfatı taşıyan başkasına ait emeğin, kazancın ve sahip olduğu herhangi bir şeyin, ona haber vermeden ve izin almadan kullanmaya çalışanın bu tutum ve davranışı, kul hakkı sorumluluğunu gerektirir. Bu sorumluluk söz konusu hak sahibine geri verilmedikçe ya da helallik alınmadığı sürece yok olmaz. Çünkü İslam, emeğe büyük önem vermiş ve haksız mal sahibi olmaya karşı çıkmıştır. “İnsan için ancak çalıştığı vardır.”^[3] ayeti bunu ifade etmektedir. Peygamber Efendimiz (a.s.) da emek verilerek kazanç sağlanmasının önemi sadedinde çok sayıda tavsiyede bulunmuştur. “Hiçbir kimse, elinin emeğiyle kazandığını yemekten daha hayırlı bir kazanç yememiştir. Allah’ın Peygamberi Dâvûd da kendi elinin emeğini yerdi.”^[4] hadisi bunlardan biridir.

MALIN KORUNMASININ ÖNEMİ

Bu itibarladır ki, malın korunmasının önemi hakkında yukarıda ifade edilen ibarelerde de belirtildiği gibi malın dokunulmazlığı vardır. Yani üzerinde hakkımız olmayan ve bir başkasına -velev ki arkadaşımız da olsa- ait olan bir malı sahibinden izin almadan kullanmamız caiz olmaz. Bu durum iğneden ipliğe her türlü mal için geçerlidir. Mesela arkadaşının çantasından yazı malzemelerini alıp onunla yazı yazmak, cebindeki veya masasındaki basit gibi görünen şeyleri alıp yemek veya kullanmak, giyim kuşam malzemelerini habersiz alıp kullanmak da böyle caiz olmaz. Böyle durumlarda da elbette kul hakkına girilmiş olur ve helalleşilmesi gerekir.

^[1] İbn Manzûr, Lisanu’l-Arab, XI, 636; Mecelle, Md. 126.

^[2] Suyûtî, el-Eşbâh ve’n Nezâir, Mısır 1959, shf. 327.

^[3] Necm, 53:39.

^[4] Buhârî, Sahih, Büyû’, 15.