Yazının En Zarif Hâli Hat Sanatı

Hocam, hüsn-i hat son dönemlerde camiamız içerisinde sizin kurslarınız ile birlikte gençler tarafından oldukça rağbet gören bir sanat türü oldu. Bize hüsn-i hat sanatı hakkında bilgi verebilir misiniz?

“Yazı, çizgi, yol” gibi manalara gelen hat kelimesi terim olarak, Arap yazısını estetik ölçülere bağlı kalarak güzel bir şekilde yazma sanatı anlamında kullanılır. Bu sanat türü klasik kaynaklarda “cismani aletlerle meydana getirilen ruhani bir hendesedir” diye de tanımlanır.

Hüsn-i hat sanatının tarihçesinden bahsedebilir misiniz?

Arap yazısı, Kuzey Arabistan’dan Hicaz bölgesine, Fenike yazısından türeyerek Nebat yazısı olarak farklı tarzda iki üslupta varlık ortaya koymuştur. İslamiyet’ten önce “cezm” ve “meşk” adları altında kullanılan bu yazılar özellikle İslam’ın doğuşuyla birlikte gelişme göstererek ilerleyen süreçlerde de sanat yazısı seviyesine ulaşmıştır.

Özellikle Meşk adlı yazı karakteri hızlı yazılabilmesinden ve yuvarlak hatlı yapısından dolayı günlük hayatta kullanımı artmış, Emeviler döneminde Şam’da büyük gelişme yaşamıştır. Abbasiler döneminde Bağdat’ta ilim ve kültür faaliyetlerinin gelişmesiyle kitap yazılımının artmasından dolayı yazı çeşidi gelişmiştir. İbn-i Mukle 8’inci yüzyılın sonlarında yazıdaki kaideleri ortaya koymuş, 9’uncu asrın başlarında İbnu’l Bevvab ile yeni bir üslup ile yazıda gelişmeler devam etmiştir.

Hat sanatında yazı çeşitleri nelerdir?

13. yüzyılda Yakut el-Mustahsimi, “aklam-ı sitte” denilen yazı karakterlerini en gelişmiş hâli ile tespit eder ve kalemi eğimli keserek, yazıya daha estetik bir özellik kazandırır. Yakut’un vefatı ile aklam-ı sitte olarak adlandırılan reyhani, sülüs, nesih, tevki ve rika adında altı çeşit yazı Mısır, Suriye, İran ve Anadolu’ya yayılarak, özellikle de Osmanlı İmparatorluğu sürecinde Şeyh Hamdullah, Hafız Osman, Mustafa Rakım gibi yetişen sanatkârlarla günümüze kadar büyük bir birikim oluşturarak varlığını sürdürmüş, kadim bir sanattır.

Müslümanlar için güzel yazı neden önemlidir?

Allah’ın ilk emri “Oku” olmuştur. Okumak bu emirde farklı manalara nüfuz etse de bir başka bakışla satırlara yazılanın okunması manasını da taşımaktadır. Satırlara dizilen kelimelerin ve cümlelerin okunması için yazılması gerekir. Dolayısıyla yazılı hâle gelmeyen bir şey okunamayacaktır. Okunması gereken en öncelikli sözler de Allah’ın kelamıdır. Zümer suresinin 55’inci ayetinde Allah Teâlâ’nın, “Rabbinizden size gelmiş en güzel söz olan Kur’an’a uyun.” ifadelerinde de buyurduğu gibi, Allah’ın kelamı en güzel sözdür. En güzel sözlerin de en güzel şekilde yazılması esas alınmıştır. Güzel şeyler güzel kaplara konur düşüncesinden yola çıkarak, en güzel sözler en güzel şekilde yazılmalıdır yaklaşımıyla güzel yazı Müslümanlar için ayrı bir önem taşımaktadır.

Hat sanatı nasıl öğrenilir?

İlk hattat ve hattatların piri Hz. Ali şöyle demiştir: “Güzel yazı, hocanın öğretişinde gizlidir. Kemâle ermesi çok yazmakla, devamı da İslam dini üzere bulunmakla olur.” Öncelikle bu konuda ehil olan bir hocadan ders almak gerekir. Her sanat dalında olduğu gibi usta çırak ilişkisi ile birebir oluşan bir eğitim serüvenidir. Ehil bir hocadan talim görüp, öğrencinin istikrarlı ve azimli olması çok önemlidir.

Sanatın öğrenimi uzun ve meşakkatli bir yolculuktur. Azim, gayret ve sabır gerektirir. Hat sanatımızın ekol olmuş hattatlarından Şeyh Hamdullah’a, bu yazıyı nasıl öğrendiğini sormuşlar, o da: “Gözlerimi hocamın eline ve kalemine, kulağımı diline, gönlümü yazıya verdim, elimle kalemi de gereğine bağladım, bir harfi nasıl yazmak icap ediyorsa yazıncaya kadar yazmaktan bıkmadım.” cevabını vermiştir.

Hat sanatında kullanılan malzemeler nelerdir?

Hat sanatı bir yazı sanatı olması hasebiyle, temel ekipman olarak kalem, kâğıt ve mürekkep gerekir. Bunlar asli olan malzemelerdir. Kalem olarak, yazabilmek için, belirli işlemlerden geçmiş olan kamış ve bambudan açılmış kalemler gerekir. Büyük celi dediğimiz yazılarda ise kullanım için belirli ağaçlardan üretilen kalemler kullanılır. Kamış kalemlerin ağızlarını yazı yazmaya hazır hâle getirmek için kemikten imal edilen makta denen bir alet ve birde kalemtıraş olarak bıçak gereklidir.

Mürekkep ise özellikle, Arap zamkının suyla karıştırılarak yapılmış olan is mürekkebi ve son dönemlerde akrilik boyalar da mürekkep olarak kullanılmaktadır. Mürekkebi muhafaza ederek, kullanabilmek için cam, plastik ve seramik gibi malzemelerden yapılmış olan hokka da kullanılmaktadır.

Hat sanatında kâğıt öncelikli malzemelerdendir. Kâğıt öncelikli olarak çeşitli imkânlar kullanılarak boyanır ve akabinde aherleme ve mühreleme işlemlerinden geçtikten sonra kullanıma hazır hâle getirilir. Bu ana malzemelerin dışında yardımcı malzemeler de mevcuttur.

Hat sanatı ve kaligrafi arasındaki fark nedir?

 Hüsn-i hat ve kaligrafi, ikisi de yazı sanatıyla ilgili olsa da farklı teknikler ve uygulamalar içerir. Hüsn-i hat, Arap alfabesi üzerinde kullanılan yazı stilidir. Bunlar bünyesinde işlev, mana ve estetiğin iç içe olması onu diğer yazılardan ayrı kılar. Bu sanat hattatlar tarafından özel malzemelerle icra edilir.

Kaligrafi ise Yunanca kökenli bir kelime olup, “güzel yazı” anlamına gelir. Kaligrafi, farklı yazı tiplerini içeren bir sanat formudur. Bu yazı stilleri, farklı kültürlerde ve dillerde kullanılan harfleri içerir. Kaligrafi, yazıyı estetik bir şekilde düzenlemek ve güzelleştirmek amacıyla kullanılır.

Hat sanatına başlamak için en uygun yaş hangi yaştır?

Hüsn-i hat sanatına başlama yaşı kişiden kişiye değişebilir. Genellikle hüsn-i hat sanatıyla ilgilenenler, çocukluk veya gençlik dönemlerinde bu sanata ilgi duymaya başlarlar.

Bu sanat sabır, özveri ve sürekli pratik gerektiren bir sanattır. Bu nedenle, sanata erken yaşlarda başlamak, daha fazla zaman ve fırsat sağlayabilir. Ancak, herhangi bir yaşta hüsn-i hat sanatına başlamak ve bu sanatı öğrenmek mümkündür. Önemli olan, istekli olmak, doğru kaynaklardan eğitim almak ve düzenli olarak pratik yapmaktır.

IGMG Kültür ve Sanat Birimi hüsn-i hat kursları sunuyor mu?

IGMG Kültür ve Sanat Birimi olarak, Sabah Ülkesi Kültür ve Sanat Derneği bünyesinde, her yönü ile teknik anlamda hazırlanmış olan sanat atölyemizde, dört yıldır haftalık olarak dersler verilmektedir. Ayriyeten uzaklarda olup da bu sanatı öğrenmek isteyen sanat severlere çevrimiçi dersler devam etmektedir. Dersler, haftada bir icra edilip ayda bir de bütün öğrencilerimizin katılımı ile müşterek dersler yapılmaktadır. Bu derslerde yazının teknik yönü haricinde de yazı ve sanat hakkında da özel dersler yapılmaktadır.

Birim olarak başka ne tür faaliyetler/eğitimler sunuyorsunuz?

Bizler Avrupa’da İslam sanatları üzerinde ilk yapılanmayı oluşturmuş bir birim olarak, hüsn-i hat sanatı başta olmak üzere, tezhip ve Osmanlıca derslerini de atölyemizde uzman eğitimcilerle yüz yüze vermekteyiz. Önümüzdeki aylarda da Ebru, Musiki ve Ney dersleri başlayacaktır. Yapılan çalışmalara ilgi duyan sabırlı, istikrarlı, azimli ve yetenekli bütün sanatsever okuyucularınızı bu çalışmalara davet ediyoruz. Eğitimlerimiz ile alakalı gerekli bilgilere ks@sabahulkesi.org websitesinden ulaşabilirler.