“Ey insanlar! Yeryüzünde bulunan yiyeceklerden helâl ve temiz olmak kaydıyla yiyin; şeytanın adımlarını izlemeyin, çünkü o size apaçık bir düşmandır.” (Bakara suresi, 2:168)
Bazı âlimler helali dış görünüşü itibariyle meşru dolayısıyla müftüye sorulduğunda onun helal dediği şey; tayyibâtın ise kişinin vicdanının helal dediği yani insanın içine sinen şey olarak açıklarlar.[1] Hz. Peygamber’in: “İnsanlar fetva verse de sen yine de fetvanı vicdanından al!”[2]; “Günah vicdanına rahatsızlık veren ve insanların bilmesini istemediğin şeydir.”[3] hadisleri bu hususa vurgu yapar.
Kazancın helal ya da haram oluşu ibadetlerin kabulünden insanın aile huzuruna varıncaya kadar bütün hayatını etkileyen bir derinliğe sahiptir.[4] Hz. Peygamber helal-tayyibâttan yemeyi emreden ayetleri okuduktan sonra kazancı haram olan birisinin dua ve ibadetlerinin Allah katında kabul görmeyeceğini ifade eder[5] ve bunu farklı hadislerinde tekrar eder.[6] Mesela haram para ile hacca gelenin haccının kabul edilmeyeceğine dikkat çeker.[7] Bu tür bir ibadet dünyevi hükümler bakımından kuldan düşer, ama Allah katında makbul olmaz. Bundan dolayı hadiste geçtiği üzere, helal peşinde koşmak farz üstüne farzdır.[8]
Bazı kaynaklarda kazancın helal ya da haram niteliğinin insan davranışlarına etkisinden söz edilir. Dolayısıyla bereketli topraklardan hoş ürünler çıktığı gibi temiz kazançtan da insan için huzur, kazançta bereket, çevresinde saygı-sevgi ortaya çıkar. Şu ayette buna işaret vardır: “Temiz toprağın ürünü Rabbinin izni ile bereketli çıkar, pis / kirli toprağın ürünü ise kirli olur.”[9]
Kazançta asıl olan çokluk değil temiz oluşudur. Temiz kazançta bereket vardır. Bereket, az olanı Allah’ın yetirmesi ve insana huzur vermesidir. Bunun için de en temel ilke dürüstlük ve kanaattir. Bu sebeple hayatta dürüstlükten daha değerli bir sermaye yoktur. Dürüstlük, kazançta helalliğin, insanlar arasında itibarın ölçüsüdür. Unutulmamalıdır ki bir şeyini kaybeden sadece onu kaybeder, dürüstlüğünü kaybeden ise her şeyini kaybeder.
En doğrusunu Allah bilir.
[1] Ebü’l-Bekâ, s. 400.
[2] El-Müsned, IV, 227-228.
[3] Müslim, “Birr”, 14-15.
[4] Taberânî, el-Evsat, VI, 310.
[5] Müslim, “Zekât”, 65.
[6] El-Müsned, II, 98.
[7] Taberânî, el-Evsat, Kahire 1415, V, 251.
[8] Beyhakî, VI, 128.
[9] Âraf suresi, 7:58.
