Kitapların özellikle küçük çocukların gelişimlerinde ve günlük yaşamlarında özel bir yeri vardır. Kitaplarla ilk kez anne babaları aracılığıyla tanışan çocuklar, okudukları hikâyeleri kafalarında kurgular, belki de gündelik yaşamlarında hiç karşılaşmayacakları konularla yakından ilgilenirler. Bu arada dil yetilerini de geliştirmiş olurlar. Bu noktada anne babaların çocukları dünyaya geldikleri andan itibaren onlarla iletişim hâlinde olmaları, onlara kitap okumayı sevdirmeleri büyük önem taşır. Zira çocuklar için en iyi rol model anne ve babalarıdır.
Kitap okumanın bir çocuğun gelişimini hangi düzeyde ve ne denli etkilediğine gelin hep birlikte göz atalım.
Kitap Okumanın Faydaları
Kitap okumak, okuduklarımızın içeriği ve ne kadar okuduğumuz, düşünme ve dünyayı algılama şeklimizi etkiler, hatta kısmen şekillendirir. Düşüncelerimizin kalitesi, çevremizde bulunan insanlara bağlı olduğu gibi, okuduklarımızın da bir yansımasıdır. Okumanın bir insanın hayatını derinden değiştirme gücüne sahip olduğu da bir gerçektir. Tüm bunları göz önünde bulundurarak okumanın faydalarını şu şekilde değerlendirebiliriz:
- Değer Aktarımını Destekler
Okumak şuur gelişimimizde önemli bir rol oynar. Değerlerimizi içselleştirmek, ahlaki düşünce ve davranış şekilleri öğrenmek ve içselleştirmek için önemli bir araçtır. Çocuklara hikâyeler aracılığıyla gerçek hayatta deneyimleyemeyeceğimiz davranışları öğrenme fırsatı sunar. Bu bize ve çocuklarımıza -sınırlı bir ortamımız olsa bile- örnek konuşma, davranış ve eylemleri benimseyip, kendi hayatımıza adapte etme imkânını sunar.
- Kelime Hazinesini Genişletir
Düzenli olarak kitap okunan çocuklar, daha hızlı cümle kurabilirler. Okunan hikâyelerde zaman zaman birkaç kelimeyi anlamamaları– bilhassa anlatımı iyi olan hikâyelerde –çocukları rahatsız etmez.
Aile Okuma Alışkanlığı Evde Başlar
- İletişim Becerilerini Geliştirir
İnsanlar arası ilişkilerin temelinde iyi iletişim becerileri yatar. Kişi kendi iç dünyasını, deneyimlerini, istek ve duygularını ne kadar iyi ifade edebiliyorsa, o kadar iyi anlaşılma potansiyeli vardır. Kitap okunan veya okuyan çocukların iletişim becerilerinin bir hayli ileride olduğu gözlemlenmektedir. Bu da kendilerini, duygularını ifade etmeleri durumunda onlara büyük kolaylık sağlar.
- Konsantrasyonu Arttırır
Hikâyeler kelimelerden ve resimlerden oluşur. Ebeveynleri kendisine kitap okuyan çocuklar, dikkatle dinleme becerisini ve bir şeye daha uzun süre konsantre olma becerisini geliştirir. Böylece çocuğun okunan hikâyeyi zaman zaman zihninde canlandırması, birtakım bağlantılar kurması gerekecek bu da onu düşünmeye sevk edecektir.
- Ebeveyn-Çocuk Bağını Güçlendirir
İdeal okuma ebeveyn-çocuk bağını güçlendirmeye hizmet edebilir. Anne, baba, teyze, büyükanne ve büyükbaba gibi okuyan kişi, ortamı uygun şekilde hazırladığında, çocuk okumayı güven ve sıcaklık ile bağdaştırır. Bu da yaşam boyu okuma davranışını bu duygularla bağdaştırmaya vesile olabilir. Çocuğa verilen bu duygu yaşamı boyunca unutamayacağı bir okuma hazzını geliştirmesine vesile olabilir.
- Şefkat ve Empati Yeteneğini Geliştirir
Hikâyelerde, gerek ana kahramanların gerekse diğer kişilerin iç dünyalarıyla tanışırız. Ne düşündüğünü, hissettiğini, neler yaşadığını öğreniriz. Masal ve hikâyelerde bahsedilen insanların dünyayı ve olayları algılayış biçimlerini öğrendikçe, gerçek hayatta da başkalarıyla empati kurma ve onları anlama yeteneğini geliştirmiş oluruz. Empati de hem kendi hayatımızı hem çevremizdeki bütün insanların hayatını kolaylaştıran bir özellik olması hasebiyle, çocuğumuzun sahip olduğu ve ileride kuracağı tüm ilişkileri için değerlidir.
- Problem Çözme Stratejileri Geliştirmeyi Kolaylaştırır
Hikâyelerde, kahramanlar çeşitli zorluklarla karşılaşır. Bu sayede çocuk, kendi deneyimlerine dışarıdan bakma becerisini geliştirebilir ve çok sayıda öykü aracılığıyla sorunlara kendi yaklaşımlarını oluşturmada büyük bir hazineye sahip olur.
- Farklı Bakış Açıları Sağlar
Kuş bakışıyla olaylara bakmak, olayların, insanların davranışlarının neden kaynaklandığını görebilmek, empati kurabilmek, insana farklı bakış açıları geliştirebilmeyi kolaylaştırır ve dünyayı dar kalıplarla görmeye engel olur. Çok kitap okuyan çocuk ve yetişkin daha kolay, hatta sezgisel bir şekilde bir konuyla ilgili farklı bakış açıları oluşturabilir ve farklı bakış açılarına sahip insanları anlamakta ve saygı duymakta daha başarılı olur.
- Yabancı ve Yeni Dünyalarla Tanıştırır
Tebdil-i mekânda ferahlık olduğunu biliriz. Bunun her zaman mümkün olmadığını da biliriz. Mümkün olsa dahi, insanın gidebileceği mekânlar sınırlı olabilir. Kitaplar vasıtasıyla en azından daha önce görmediğimiz, belki hiçbir zaman göremeyeceğimiz mekân ve insanlarla tanışma imkânına sahip olabiliriz. Bu da bize kendi evimizden çıkıp, kitaplar aracılığıyla dünyanın her yerine “gitmeyi”, farklı kültürden, ırktan insanlarla tanışmayı sağlar. Böylece hem çocuklarımızın hem de bizim ufkumuz genişler. Geniş bir ufku olan insanların yanında olmak keyiflidir ve zenginleştiricidir.
- Bilgi Edinme Aracıdır
Anne-babalar doğal olarak, çocuklarının bazı sorularına nasıl cevap vermeleri gerektiğini bilemeyebilirler veya “zor” konuları dile getirmekte zorlanabilirler. Cevabı zor soruları ve hassas konuları açıklığa kavuşturabilmenin veya birlikte öğrenmenin en etkili yolu da birlikte kitap okumaktır.
Bu listeyi aslında genişletebiliriz. Örneğin, kitap okumak yaratıcılığı, sağlıklı bir merakı, mantıklı düşünmeyi ve hafızayı da çalıştırır. Çatışmalarla başa çıkmayı, kendi aile sorunlarını, çocuğun kendi kişisel zorluklarını ele alıp çözmeye de yardımcı olur. Aynı zamanda, yeterince acele ettiğimiz ve giderek daha az zamanımızın olduğu bir dünyada, rahatlamaya vesile olduğu gibi araştırmalara göre, stresimizi de azaltır.
Okumaya başlamak için hiçbir zaman “çok erken” diye bir şey yoktur. Anne karnında bile çocuk, anne ve babasının sesini duyar. Bebekler şarkı ve hikâyelerle sakinleştirilip dikkatleri geliştirilebilir ve birlikte resimli kitapların sayfalarını karıştırmak dahi okuma sayılır. Eğer çocuklarımız daha büyükse, okumaya başlamanın zamanı “şimdi”dir.
Okumamak için bazı engeller olabilir. Örneğin evde daha çok kitap olsa, çocuğuna okumaya hazır olan ebeveynler var. Sevdiklerimize, çocuklu dostlarımıza kitap hediye edebiliriz. Yaşı büyüdüğü için elindeki kitapları daha küçük olan çocuklara verebiliriz. Büyük çocuklarımızı kitap okumaya teşvik etmek için, kendimiz örnek olup, elimize kitap alıp okuyabiliriz.
Önemli olan çocukların okumayı neşe ve keyif ile bağdaştırmalarıdır. “Peki ne okuyalım?” veya “Güvenilir kitapları nereden temin edebiliriz” sorusuna cevaben, İslam Toplumu Millî Görüş’ün güzel kitaplığını www.pluralshop.eu tavsiye ediyoruz.
Hayırlı okumalar!
Sebahat Özcan*, Plural Yayınevi bünyesinde çocuk ve gençlere yönelik kitap çalışmaları yapmaktadır.
