Yalan söylemek, gerçeği gizlemek, sözü çarpıtmak ya da olmayan bir şeyi varmış gibi göstermek demektir. Bir başka ifadeyle birini aldatmak amacıyla bilerek, bilinen gerçeğe aykırı söz söylemektir. Yalan (kizb) doğruluğun (sıdk) zıddıdır. Çok çirkin bir huy olduğundan Müslümanlar yalandan ve yalan söylemekten men edilmişlerdir.

Yalanın Caiz Olduğu Durumlar

Yukarıda da zikredildiği üzere yalan, İslam’da her çeşit kötülüğün başı ve kaynağı olarak kabul edilmiş olsa da bazı durumlarda yalan söylemeye dinimizce cevaz verilmiştir. Böyle bir durumda yalan söylemekle kişi günahkâr olmaz. Çünkü ameller niyetlere göredir. Buradaki maksat yalan söylemek değil, bir kötülüğü önlemek veya bir iyilik yapmaktır. Bu bağlamda dinimizde sadece üç yerde yalan söylemeye izin verilmiştir. Hz. Peygamber bu hususta şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Sizi, kelebeğin ateşe tabi olması gibi yalana tabi olmanıza iten nedir? Şu üç özel durum dışında yalan söylemenin hepsi Âdemoğluna haramdır: Hoşnut etmek için adamın hanımına yalan söylemesi, savaşta yalan söylenmesi, zira savaş hiledir, iki Müslüman’ın arasını düzeltmek için kişinin yalan söylemesi.”^[1]

Hadîs-i şeriften de anlaşılacağı üzere eşler, aradaki sevgi ve saygıyı artırmak ve aileyi huzur yuvası hâline getirmek için mübalağalı iltifatlarda bulunabilirler. Yaptıkları işleri olduğundan fazla övebilirler. Kocanın hanımına hanımın kocasına yuvanın dağılma tehlikesi olduğu durumlarda aile birliğini sağlamak için yalana başvurmaları uygun görülmüştür. Yine eşler arasındaki soğukluğu gidermek arayı bulmak ve ayrılığa mâni olmak amacıyla da yalana başvurmak mümkün olabilir.

Topluma ve insanların genelini tehdit etmesi ve zarar vermesi muhtemel olan kaos ve kriz durumlarında toplumun güvenliğini, menfaat ve maslahatını gözetmek için kötü niyetli kimselere engel olmak ve yanıltmak maksadıyla sosyal sorumluluk gereği yalan söylemeye cevaz verilmiştir.

Birbirine dargın olan iki insanı barıştırmak için aracılık yapan kişi, o kişileri birbirlerine yakınlaştırmak, aradaki soğukluğu ve kızgınlığı gidermek ve barıştırmak maksadıyla taraflara yalan söyleyebilir. Nitekim Peygamberimiz bir hadîs-i şeriflerinde “İnsanlar arasını düzelten bunun için hayırlı söz söyleyen ve hayırlı söz ulaştıran kimse yalancı değildir.”^[2] buyurmuştur.

Yine aynı şekilde zulüm ve haksızlığa uğramış bir adamın can, mal veya namusunun zarar görmekten kurtarılması için de yalan söylenebilir.

^[1] Tirmizi, Birr, 26.

^[2] Buhari, Sulh, 2; Müslim, Birr, 101; Ebu Davud, Edeb, 58.