Oruç, bütün ümmetlere farz kılınmıştır. Elbette bu ibadetin bireysel ve toplumsal anlamda birçok hikmeti vardır. Bunların bir kısmını zikretmek mümkündür.
Birincisi, oruç, nefsî arınma diyebileceğimiz takva bilinci kazandırır, kötülülükleri engeller. Orucun ruhuna uygun davrananlar bunu hissederler. Bununla kastedilen şudur:
Bütün ibadetlerde olduğu gibi orucun da şekli ve ruhu vardır. Şekil, özü koruyan özelliğe sahipse anlamlıdır. Nitekim Hz. Peygamber’in: “Nice oruç tutanlar var ki onlara kalan sadece açlıktır.” (İbn Mâce, “Sıyâm”, 21); “Oruç, zırhtır.” (Buhârî, Savm, 10) hadisleri orucun ruhunun günahlara karşı zırhı kuşanıp takvaya ulaşmaya vasıta olduğunu anlatır.
Bu bağlamda ünlü İslam alimi Gazzâlî orucun üç derecesi olduğunu söyler dolayısıyla oruç tutanları üç grupta ele alır:
1-Sıradan insanlar: Yemek, içmek, cinsel ilişkiden uzak kalarak oruç tutarlar. Bu oruç sadece şekli olarak bir vazifesinin ifasından ibarettir.
2-Allah’ın özel kulları: Organlarla da oruç tutarlar. Zihinleri ile haramı düşünmezler, tasarlamazlar, dilleri ile haramı söylemezler, elleri ile haramı tutmazlar, gözleri ile harama bakmazlar, kulakları ile haramı dinlemezler, ayakları ile harama gitmezler.
3-Allah’ın en özel kulları: Bu ikisine ilaveten kalpleriyle de oruç tutarlar, kalplerine kötülük sokmazlar. Orucun en makbulü budur.
İkincisi, oruç, şükür bilinci kazandırır (Bakara suresi, 2:185). Çünkü oruç, yeme, içme ve cinsel haz gibi imkânlardan belli süreliğine uzak kalmak onların kıymetini anlamaya vesiledir. Nimetlerin değeri mahrum kalındığında daha iyi anlaşılır.
Üçüncüsü, oruç, helal bilincine vesiledir. Normal zamanlarda helallerden bile uzak kalan bir mümin oruç sonrası haramlardan uzak kalmada daha fazla duyarlılık ve kararlılık göstermelidir. (bk. Kâsânî, Bedâi‘u’s-sanâi, Kahire 1910, II, 75-76).
Dördüncüsü, oruç açlığı yaşayarak açları anlamaya vesiledir. Beşincisi, “Oruç bedenin zekâtıdır.” (İbn Mâce, Sıyâm, 44) hadisi zekâtın, malı temizleyip ruhu arıttığı, malı koruduğu gibi orucun da bünyeyi ve ruhu arıttığını, günahları temizlediğini; “Oruç tutan sıhhat kazanır.” (Ebû Nu‘aym, I, 113) hadisi de orucun bedendeki zararlı maddeleri temizleyip sağlık kazandırdığını bildirir ki modern tıp da bunu söyler.
Sonuç olarak oruç, ruhuna uygun tutulduğunda anlamlıdır. Hz. Peygamber: “Kim inanarak, gündüzlerini oruçlu gecelerini ihya ederek (teravih, mukabele vb.) Ramazan ayını geçirirse onun günahları bağışlanır.” buyurur (Buhârî, Îmân, 28).
Doğrusunu en iyi Allah bilir.
