İnsanın sağlıklı olduğunun göstergelerinden biri dürtülerini kontrol edebilmesidir. Bağımlılık; dürtü kontrolünün işlevsel olmadığı duruma denir. Bağımlı kişi bağımlı olduğu madde veya davranıştan fizyolojik, psikolojik, sosyal hayat açısından zarar görür. Bağımlılık bir beyin hastalığıdır ve kanser hücreleri gibi her geçen gün etki alanını genişletmektedir. Teknoloji bağımlılığı hakkında bahsetmeden önce bağımlıkla ilgili kısa bilgiler vermek istiyorum. Bağımlılık; merak, teklif, tolerans, yoksunluk ve başarısız bırakma süreçlerinden oluşur.
BAĞIMLILIK MERAKLA BAŞLAR
Bağımlılık, genellikle merak veya sözde bir dostun zor bir anınızda “çek bir fırt- al bir kadeh iyi gelir” tarzında cümlelerinin etkisiyle başlar. Bir danışanım “8 arkadaştık, bir arkadaşımızda her türlü yol vardı ve zamanla hepimizi kendisine benzetti” demesi, tıpkı bir sepetteki çürük elmanın zamanla hepsini çürütmesine benziyor ve bağımlılık çoğunlukla en yakınındaki zararlı kişi tarafından başlatılmış oluyor. Yani bizim elmanın sağlam olması yetmiyor etrafımızdan da haberdar olmamız gerekiyor.
Bağımlılık başlayınca zamanla “tolerans” dediğimiz durum gelişiyor. Tolerans gelişen bir bireyde, bağımlılık yapan ve haz veren maddenin veya davranışın etkisi zamanla azalıyor ve aynı hazza ulaşmak için daha fazlasına ihtiyaç duyuluyor.
Teknoloji Bağımlılığı
Bağımlı birey maddeye ulaşamaz veya davranışı tekrar edemezse, onda “yoksunluk” belirtileri dediğimiz; gerginlik, stres, sıkıntı, üzüntü ve agresyon başlıyor.
Bağımlı birey, bunun sonunun olmadığını anladığında çoğunlukla geç kalmış oluyor ve başarısız bırakma deneyimleri oluyor ki; bağımlılığın tam olarak kendini gösterdiği yer diyebiliriz bu duruma.
Ne kadar erken fark edilir ve gecikmeden tedaviye başlanırsa o kadar iyileşme ümidi daha fazla oluyor.
Bağımlılık başlarda salt yeme-içme boyutunda iken bugün oyun, kumar ve teknoloji buna eklenmiştir. Biz bu bölümde daha çok teknoloji bağımlılığı üzerinde duracağız. Teknoloji bağımlılığı; telefon, bilgisayar, akıllı cihazlar, oyun konsolları, tabletler veya benzeri dijital aygıtların aşırı kullanımıdır.
YARARLI VE ZARARLI TEKNOLOJİK CİHAZLAR
Teknolojinin etimolojisine baktığımızda “Yapmak ve Bilmek” kelimelerinden türediğini görürüz. Yani hayatımızı kolaylaştıracağını düşünerek, nasıl bir cihaz üretilirse hayatımızın belli alanlarında işimiz kolaylaşır, bu tespit edilip üretim çalışmaları başlamış. Buraya kadar sorun yok ve hayatınızda hiç bu kadar masum, iş görecek niyetiyle üretimi yapılmış ama sonra kâbusa dönmüş bir çalışma görmemiş olabilirsiniz. Teknolojik cihazların hepsi yarar sağlamak amacıyla üretilmedi. Teknolojik cihazları yararlı ve zararlı olarak iki kategoriye ayırırız. Bir kategori de yararlı olanın aşırı kullanımı diye belirtebiliriz ve biz bundan söz edeceğiz.
TEKNOLOJİ Bağımlılığı AŞIRI Ve Kontrolsüz Kullanım İle Başlar
Teknoloji bağımlılığı, teknolojinin aşırı ve kontrolsüz kullanılması sebebiyle ortaya çıkan, ruha zarar veren ve her yaşta görülebilen bir bağımlılık hâline geldi. Artık genç, yaşlı, çocuk hatta bebekler bile bağımlılık boyutunda olabiliyor. Bebeklerin, yemeğini telefon/televizyonsuz yiyemiyor oluşları, uykuya geçişte ihtiyaç duymaları ve nice durumda gereksinimleri bu tehlikeyi bizlere haber veriyor. Bebeklerdeki bu maruz kalma otizm gibi belli hastalıklara da sebebiyet verebiliyor. Çocuklarda oyun ve eğlence kanalı gibi kullanılması ciddi dikkat ve hiperaktivite problemlerine yol açabiliyor. Ergenlerde çoğunlukla sosyalleşme ve orda karşılaştığı fenomenlerle özdeşleşme aracı olarak kullanılıyor. Yetişkinlerde ise bir ergenleşme eğilimi olarak oyun, eğlence veya online kumar gibi sebeplerle başlıyor.
NORMAL DIŞI TEPKİLER
Bütün bu yaş gruplarında bağımlılık süreci; merakla veya ilgiyle başlıyor, zamanla tolerans gelişiyor ve daha fazla onla vakit geçirmek istiyor, ulaşamadığında veya engellendiğinde yoksunluk belirtileri dediğimiz; gerginlik, stres, sıkıntı, üzüntü ve agresyon başlıyor. Hatırlayın; evinizdeki herhangi birinin elinden telefonu aldığınızda, onun tepkileri nasılda bağımlı bireylerdeki gibi normal dışı oluyor.
TEKNOLOJİ İKİNCİ DÜNYADIR
Teknoloji, özellikle ergenler ve bazı yetişkinler için ikinci dünyadır. Kişi olmak istediği ama olamadığı ikinci benliğini orada arar veya sergiler. Genelde yaşamında kabul görmeyen, aşırı eleştiriye maruz kalmış, diktalar ile yaşam süren, değer görmemiş, aidiyet duygusu oluşmamış, kendini güvensiz hisseden, sorumluluk almamış ve uygun çevre koşullarına sahip kişilerin teknoloji aleminde var olmak istediği kişi olarak davranış sergilediğine şahit oluruz. Mesela; utangaç, çekingen kişiliklerinde teknoloji ile daha güvende, özgür hissedip daha fazla vakit geçirmesi ve burada aşırı özgüvenli gözükmesi, zamanla kontrolü kaybedip bağımlı olması. Peki teknolojik cihazlarla vakit geçiren herkese “bağımlısın” denilebilir mi?
Bu sorunun yanıtı bir sonraki sayımızın konusu olsun. Kalın sağlıcakla.
*Uzman Psikolog Abdulaziz Yılmaz’ı instagramdan @psikohekim adresinden takip edebilirsiniz.
