İslam’da Anne-Baba Hakkı ve Günümüz Çocuklarına Tavsiyeler

İslam’da aile kurumu ve özellikle anne-baba hakkı büyük önem taşır. Anne-baba, çocuklarının dünyaya gelmesine vesile olan ve onları hayatın her aşamasında destekleyen kutsal varlıklardır. Bu yüzden İslam, anne-babaya saygı ve hürmeti sadece bir ahlaki zorunluluk olarak değil, aynı zamanda dinî bir vecibe olarak kabul eder. Kur’ân-ı Kerîm’de ve hadislerde, anne-baba haklarına ve onlara gösterilmesi gereken hürmete dair pek çok emir ve tavsiye bulunmaktadır. Bu makalede, İslam’ın anne-baba haklarına dair öğretilerini ele alacak ve çocuklarımıza bu konuda neler tavsiye edebileceğimizi irdeleyeceğiz.

ANNE BABAYA HÜRMETİN DİNî KAYNAKLARI

İslam, anne-babaya hürmet göstermeyi Allah’a kulluktan sonra zikretmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’de pek çok ayette, Allah’a ibadetten hemen sonra anne babaya iyilik edilmesi emredilmiştir. En’am suresi 151. ayette şöyle buyrulmaktadır: “De ki: Gelin, Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana babaya iyilik edin.” Bu ayet, anne-babaya saygının ve hürmetin ne kadar önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Peygamber Efendimiz (s.a.v.) de hadislerinde anne-baba hakkını vurgulamış, “Cennet annelerin ayakları altındadır.” (Nesâî, Cihâd, 6) diyerek, annelere olan hürmetin önemini belirtmiştir. Bu, annenin aile içindeki yüksek statüsünü ve çocuğun üzerindeki hakkını göstermektedir. Baba için de Peygamberimiz (s.a.v.), “Baba cennetin orta kapısıdır.” (Tirmizî, Birr, 3) buyurarak, babanın ailedeki önemli konumunu belirtmiştir.

ANNE-BABA HAKLARI

İslam’da anne-baba hakları, onların yaşarken olduğu kadar vefatlarından sonra da gözetilmesi gereken hakları içerir. Anne-baba, çocuklarının üzerindeki haklarını büyük fedakârlıklarla elde ederler. Onların çocuklarını büyütmek için harcadıkları emekler, hiçbir maddi değerle ölçülemez. Bu yüzden, çocukların anne-babalarına karşı yerine getirmeleri gereken en önemli görevlerden biri, onların ihtiyaçlarını karşılamak ve onlara hürmet göstermektir. Ahkâf suresi 15. ayette şöyle buyrulmaktadır: “Biz insana, ana-babasına iyilik etmesini tavsiye ettik. Anası onu zahmetle taşıdı ve zahmetle doğurdu.”

Anne babaların çocukları üzerindeki haklarını şu şekilde özetleyebiliriz:

İslam, anne-babalara büyük bir saygı ve hürmet gösterilmesini emrederken, çocuklara da bazı önemli sorumluluklar yükler. Bu sorumluluklar, sadece ahlaki değil, aynı zamanda dinî birer vecibe olarak kabul edilir. Anne babaların çocukları üzerindeki hakları, İslam’ın aile yapısına verdiği önemi gösterir. İşte bu haklar daha detaylı olarak ele alındığında, çocukların anne-babalarına karşı yerine getirmeleri gereken bazı temel görevler ortaya çıkmaktadır:

1. İtaat ve Saygı

Anne-babalara itaat ve saygı, İslam’da en temel görevlerden biridir. İtaat, çocukların anne-babalarının isteklerine ve yönlendirmelerine uygun hareket etmeleri anlamına gelir, ancak bu itaat Allah’a isyanı gerektiren bir durumda geçerli değildir.

Kur’ân-ı Kerîm’de bu durum şöyle açıklanır: “Biz insana, ana-babasına iyilik yapmasını tavsiye ettik. Bununla beraber, hakkında bilgi sahibi olmadığın bir şeyi bana ortak koşman için sana emrederlerse, artık onlara bu hususta itaat etme.” (Ankebut suresi, 29:8). Bu ayet, Allah’a isyanın söz konusu olduğu durumlarda anne babaya itaat edilmeyeceğini açıkça ortaya koyar. Ancak, bu itaatsizlik bile saygı çerçevesinde olmalı, çocuklar yine de anne babalarına karşı nazik ve hürmetkar davranmalıdır.

2. İyi Davranmak

Anne-babaya iyi davranmak, İslam’da büyük bir sevap kazandıran ve kişinin hem bu dünyada hem de ahirette iyiliklerle karşılaşmasını sağlayan önemli bir görevdir. İyi davranmak, sadece onların isteklerini yerine getirmekle sınırlı değildir; aynı zamanda onlara karşı sevgi dolu, şefkatli ve anlayışlı olmak anlamına gelir.

Peygamber Efendimiz (s.a.v.), “Allah’ın rızası, babanın rızasındadır. Allah’ın memnuniyetsizliği de babanın memnuniyetsizliğindedir.” (Tirmizî, Birr, 3) buyurarak, iyi davranışın ne kadar önemli olduğunu belirtmiştir. Bu hadis, çocukların anne-babalarını memnun etmelerinin, Allah katında ne kadar değerli olduğunu açıkça gösterir.

3. Maddi İhtiyaçlarını Gidermek

Anne-babalar yaşlandıklarında, fiziksel güçlerini ve gelir kaynaklarını kaybedebilirler. Bu durumda, çocukların anne babalarının maddi ihtiyaçlarını karşılamaları dinî ve ahlaki bir zorunluluk hâline gelir. Bu görev, sadece bir iyilik değil, aynı zamanda İslam hukukuna göre çocukların yerine getirmesi gereken bir yükümlülüktür.

Kur’ân-ı Kerîm’de, bu konuda çocuklara açık bir emir verilmiştir: “Ey Peygamber! Sana ne sarf edeceklerini soruyorlar. De ki, sarf edeceğiniz mal ana-baba, akrabalar, yetimler, düşkünler ve yolcular içindir. Yaptığınız her iyiliği Allah bilir.” (Bakara suresi, 2:215). Bu ayet, anne babanın maddi ihtiyaçlarının karşılanmasının, çocukların en temel görevlerinden biri olduğunu gösterir.

Maddi ihtiyaçların karşılanması, sadece yemek, içmek gibi temel ihtiyaçlarla sınırlı değildir. Aynı zamanda sağlık ihtiyaçları, yaşlılıkta gereken özel bakım ve diğer her türlü yaşam giderlerini de kapsar.

4. Rızalarını Almak

Anne-babanın rızasını kazanmak, İslam’da Allah’ın rızasını kazanmaya vesile olan en önemli görevlerden biridir. Anne-baba rızası, dünya ve ahiret saadetinin anahtarı olarak görülür.

Peygamber Efendimiz (s.a.v.), bu konuda şöyle buyurmuştur: “Allah’ın rızası, anne-babanın rızasındadır; Allah’ın gazabı, anne babanın gazabındadır.” (Tirmizî suresi, Birr, 3). Bu hadis, anne babanın memnuniyetinin ne kadar önemli olduğunu ve onların rızasını kazanmanın, Allah’ın rızasını kazanmak anlamına geldiğini göstermektedir.

Anne-babanın rızasını almak, onların isteklerini yerine getirmekle, onlara saygı göstermekle ve onların dualarını almakla olur. Özellikle yaşlılık dönemlerinde, anne babalar çocuklarından daha fazla ilgi ve destek beklerler.