İngiliz BBC, Fransa’daki “Le Monde” ve İspanya’daki “El País” de dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanından 14 medya şirketinden gazeteciler verileri değerlendirdi. Almanya’dan SPIEGEL ve Bayerischer Rundfunk’un da bulunduğu medya kuruluşları, Çin yönetiminin Uygurlara karşı uyguladığı baskı ve zulüm politikasını belgeledi. Belgeler Çin polisinin toplama kamplarında tutulan Uygur mahkûmlara uyguladığı işkence metotlarını da ortaya koyuyor.
Belgelere göre, Çin’in eğitim kurumu veya terör mahkûmlarının kaldıkları hapishane dedikleri yerlerin aslında ceza amaçlı oluşturulmuş ve işkence yapılan toplama kampları olduğu anlaşılıyor. Belgeler arasında Çin güvenlik görevlilerin konuşmaları, alt kademelerde görevlileri verdikleri emirler ve yönetmelikler de yer alıyor.
Gazeteciler grubu tarafından “Xinjiang Police Files” ismi verilen dosyada yaklaşık 300 binden fazla mahkûma ait bilgi yer alıyor. Bu mahkûmların büyük bir bölümünü Uygurlar oluşturuyor. Dosyada çok sayıda fotoğraf da yer alıyor.
Alman antropolog Adrian Zenz tarafından verilen belgelerin kaynağı gizli tutuluyor. Ancak belgelerin Doğu Türkistan’ın İli ve Kaşgar bölgelerindeki güvenlik güçlerinin bağlı olduğu serverlardan çalındığı bildirildi.
POLİS BİLGİSAYARLARI HACKLENDİ
BBC’nin haberine göre, Sincan’da Uygur Türklerine yönelik baskı politikalarıyla ilgili ayrıntılar, polis bilgisayarlarının hacklenmesi sonucu elde edildi. Çin’in Sincan’daki gizli kitlesel alıkoyma sisteminden binlerce fotoğraf, bu yılın başlarında BBC’ye iletildi. Bunları araştırmak ve doğrulamak için aylarca süren çalışmanın ardından yayımlanan rapor, bölgedeki Uygur Türklerinin alıkonulmasına ilişkin önemli yeni ayrıntılar sunuyor.
Rapora göre, Çin hükûmeti, 2017’den bu yana Sincan’da inşa edilen kampların sadece eğitim amaçlı olduğu savunurken, yeni yayımlanan belgeler, kampların bir hapishaneden farksız olduğunu gösteriyor.
Belgeler, Uygur kimliğinin, kültürünün veya Müslümanlığın neredeyse her türlü tezahürünü hedef alan bir politikaya yönelik en güçlü kanıtlardan bazılarını sunuyor.
Belgelerde Ocak-Temmuz 2018 arasında polis tarafından çekilen 5 binden fazla Uygur Türkü’nün fotoğrafı yer alıyor. Beraberindeki diğer veriler, bunlardan en az 2 bin 884’ünün gözaltında olduğuna işaret ediyor.
Fotoğraflarda, “yeniden eğitim kampında” bulunanlar için, Çin’in uzun zamandır iddia ettiği “istekli öğrenciler” olmadıklarına dair işaretler dikkati çekiyor. “Yeniden eğitim kampı” fotoğraflarından bazılarında, ellerinde copları olan gardiyanlar göze çarpıyor.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vang Vınbin, BBC’nin gündeme getirdiği iddialarla ilgili soruya verdiği yanıtta, “Bahsettiğiniz, Çin karşıtı güçlerin Çin’i karalamaya yönelik çabalarının son örneğidir. Bunlar eski hilelerin tekrarından ibarettir. Dedikodu ve yalanları yayarak dünyanın vereceği hükmü gölgeleyemezler. Sincan’da istikrar ve refahın olduğu, orada yaşayanların da hayatlarından memnun ve mutlu olduğu gerçeğinin üzerini örtemezler.” ifadelerini kullandı.
MÜSLÜMANLIK İŞARETLERİNDEN YOLA ÇIKILARAK GÖZALTI
Rapora göre birçok kişi, sadece Müslüman olduklarına dair işaretlerden yola çıkılarak ya da Müslümanların çoğunlukta olduğu ülkeleri ziyaret ettikleri için gözaltı kamplarına yerleştiriliyor.
Fotoğraflar arasında 60 yaşındaki Tacigül Tahir adlı kadının yasa dışı vaaz vermek suçlamasıyla Ekim 2017’de kampa yerleştirildiği bilgisi yer alıyor. Oğlunun alkol veya sigara içmediği için kadının “güçlü dini eğilimlere” sahip olduğu ifadesinin yer aldığı belgede, oğlunun da terör suçlamalarıyla 10 yıl hapis cezasına çarptırıldığı belirtiliyor.
Fotoğraflarda en genç olarak gözüken Rahile Ömer’in, 15 yaşında gözaltında olduğu ifade edilirken, 73 yaşındaki Anihan Hamit’in kamptaki en yaşlı kişi olarak kayıtlara geçtiği bilgisi yer alıyor.
Belgeler arasında üst düzey yetkililerin gizli konuşmaları, polis kitapçıkları, personel bilgileri ve 20 binden fazla Uygur Türkü için gözaltı ayrıntıları yer alıyor.
Raporda, polis protokolünde yer alan, kampların tüm bölgelerinde silahlı memurların, gözetleme kulelerinde makineli tüfeklerin ve keskin nişancı tüfeklerinin konumlandırılması bilgisinin, kaçmaya çalışanlar için “vur-öldür” politikasının varlığını açıkladığına işaret ediliyor.
ÇİN’İN SİSTEMATİK HAK İHLALLERİ
Çin, son yıllarda Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur Türkleri ve diğer azınlık mensuplarını hedef alan sistematik hak ihlallerine ilişkin iddialar nedeniyle uluslararası kamuoyunda eleştirilere hedef oluyor.
Türkiye’nin de yer aldığı BM üyesi 43 ülke, 21 Ekim 2021’de New York’ta düzenlenen BM İnsan Hakları Komitesi Toplantısı’nda yaptıkları ortak açıklamada, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde 1 milyondan fazla kişinin “yeniden eğitim merkezi” adı verilen siyasi kamplarda alıkonulduğundan, işkence, kötü muamele, insanlık dışı ve aşağılayıcı cezalandırma, zorla kısırlaştırma, cinsel şiddet ve çocukları ailelerinden ayırma gibi yaygın ve sistematik insan hakları ihlallerine maruz kalmasından duydukları endişeyi dile getirmişti.
Açıklamada, bölgede din ve inanç özgürlüğü ile seyahat, toplantı ve ifade özgürlükleri üzerinde kısıtlamalar bulunduğu ve yaygın kullanılan elektronik izleme teknolojilerinin orantısız şekilde Uygurları ve diğer azınlık mensuplarını hedef aldığı belirtilmişti.
Pekin yönetiminin hukukun üstünlüğü ilkesine ve insan haklarını koruma konusundaki ulusal ve uluslararası yükümlülüklerine uyması gerektiği vurgulanan açıklamada, “Çin’e, BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri ve ofisi de dahil bağımsız gözlemcilere Sincan’a hızlı, anlamlı ve serbest erişim sağlama çağrısı yapıyoruz.” ifadeleri yer almıştı.
Çin, Sincan’da kaç kamp bulunduğuna, buralarda kaç kişinin olduğuna ve söz konusu kişilerden ne kadarının sosyal hayata döndüğüne ilişkin bilgi vermezken kendi belirlediği birkaç kampın az sayıda yabancı diplomat ve basın mensubu tarafından kısmen görülmesine izin vermişti.
ZORLA ÇALIŞTIRMA
Öte yandan çok sayıda Uygur Türkü’nün bölgedeki fabrikalarda zorla çalıştırıldığı iddia edilmiş, Sincan’daki bazı işletmeler, zorla çalıştırma yoluyla üretim yapıldığına dair iddiaların hedefi olmuştu.
ABD Kongresi, Aralık 2021’de Çin’in Uygur Özerk Bölgesi’nde Uygur Türkleri ile diğer etnik ve dinî azınlıkların zorla çalıştırılması yoluyla ürettiği malların ABD’ye ithalatının yasaklanmasını öngören yasayı kabul etmişti. Washington yönetimi, iddialara konu olan işletmelere ve onlarla çalışan şirketlere yaptırım kararları almıştı.
Pekin yönetiminin sözcüleri ise zorla çalıştırma iddialarını da “Çin-karşıtı güçler tarafından uydurulmuş yalanlar” olarak nitelemiş; ülkedeki insan hakları durumunun gerçeğe aykırı olarak karalanmaya çalışıldığını savunmuştu. (aa/c)
